Görüldüğü üzere National Semiconductors mühendislerinin MOSFET uygulamaları üzerine derlediği çalışmadan istifade ettim. Ancak tasarım üzerinde bir takım hesaplamalar ve düzenlemeler gerekli oldu.
National'cıların 2SK1058 / 2SJ162 lateral MOSFET grubu üzerindeki tavsiyeleri, 115mA bias akımı temelinde odaklanıyor. Bunu sağlayabilmek için hem gate hem de bias dirençleri ayarlı olarak yapılandırılmış. Ben de tavsiyeye uydum ve bias akımını 110mA (sıcak) seviyesinde tuttum. Ayrıca devrenin kazancını 6K8 / 220R geri beslemeyle 31,9 Avv yani 3 yaklaşık 30dB e set ettim. Devrenin bu haliyle tam çıkış alabilmek için yaklaşık 1,41v RMS giriş sinyali uygulamak gerekiyor. Bu durumda örneğin CD çıkışı için preamplifikatör gerekmeyecek demektir.
Ayrıca kompanzasyon ve bias kondansatörü için önerilen gümüş/mika kondansatörler iyi sonuç vermediğinden yerine seramik disk kondansatörler uyguladım. Diğer yandan besleme için önerilen tüm tedbirleri bire bir aldım.
National'cıların başka bir handikapı ise LM4702 için soğutucu önermemiş olmaları. Aslına ilk bakışta gereksizmiş gibi duruyor çünkü sonuçta bu entegrei bir nevi op-amp, ancak çalışma gerilimi göz önüne alındığında (55+55=110v) güç harcaması yaklaşık olarak 10W seviyelerinde oluştuğundan muhakkak soğutucuya bağlamak gerekiyor.
İşte devrenin tamamlanıp kutulanmış hali (kutulanmaya başlanmış).
Kutulama işlemi bittiğinde, pasif bir preamplifikatörle birlikte salonumdaki yerini alacak.
Dinleme izlenimlerime gelince; yaklaşık 1 aydır evimdeki LM4780 (dördüncü proje) gainclone'mle dönüşümlü olarak yaptığım ve araya RAS100 eklediğim dinleme testleri esnasında şunları tespit ettim;
- Devre oldukça sıcak ve detaylı bir ses karakteristiğine sahip,
- Dengeli bir dinamik dağılım söz konusu. Asla herhangi bir tonu baskın olarak algılamak mümkün değil.
- Gürültü davranışı oldukça başarılı ve normal dinleme seviyelerinde gürültü algılamak olası değil.
- Son çıkış gücünde (170W @ 8ohm, ölçülmüş değer) dahi duyulabilir distorsiyon algılamak olası değil.
- Güç kaynağı bağımlılığı yüksek ancak ağır bas stres testlerinde dahi bas kaynaklı PSU çökmesi yaşanmadı.
- Entegre amplifikatörlere göre mid ve tiz detayların mukayese kabul etmez şekilde yüksek.
- MOSFET (RAS100), ve bipolar (Edwin) uygulamalarına kıyasla oldukça stabil çalışması var. Termal izleme gerektirmiyor ve aşırı ısınmış (97°) MOSFET gurubuyla dahi stabilitesini koruyor.
Diğer yandan yapmayı düşünen arkadaşlar için bir kaç uyarı;
- MOSFET leri muhakkak audio için özel üretilmiş lateral MOSFETlerden seçin, ben uygulamamda alışık olduğum için Renesans kullandım, alternatif olarak; BUZ900 / 905, 2SK1529 / 2SJ200, IRFP240 / 9240 kullanılabilir. Ancak en iyi sonuç Renesans (2SK1058 / 2SJ162) ve Toshibalarla (2SK1529 / 2SJ200) alınmış durumda. Ayrıca MOSFET ler muhakkak match edilmiş olmalı. Bu çok önemli aksi takdirde istediğiniz distorsiyon seviyesini yakalayamazsınız.
- LM4702 entegresi oldukça pahalı bir komponent. Bana maliyeti yaklaşık 30$ oldu. Soğutma yapmadığınız takdirde yüzey ısısı 120-130° ye kadar çıkabiliyor. Muhakkak uygun bir şekilde soğutun.
- Güç kaynağı için ben 500VA lık 2 x 40v toroid trafo kullandım çünkü elimde vardı. Tam güç için kanal başına en az 6A i yani toplamda 12 A i sınıtıya düşmeden verebilecek bir toroid (veya iki) trafo kullanın. Ki bu da yaklaşık 900-1000VA eder. Ayrıca MUR860 veya 1560 hızlı diyıtlar kullanıp iki kanal doğrultma yapın. Besleme gerilimini asla simetrik 90v un üzerine çıkartmayın ve 30v un altına da düşmeyin. Tavsiye edilen, benim kullandığım üzere 55v simetriktir. Filtre olarak kanal başına en az 20,000 veya 30,000 uF Low ESR kondansatör kullanın.
- MOSFET besleme girişlerine 4-5A lik sigorta ekleyin. Tam olarak korumasa da kısa devre anında bir şansınız olur.
- Çıkış offsetini ve sükunet akımın ayarlamak için trimpotlar konulmuştur. Trimpotları asla ilk başlangıçta minimum veya maksimum seviyede bırakmayın. MOSFET leriniz kolayca yanabilir.
- Ve son olarak MOSFET lerinizi ciddi büyüklükte bir soğutucuya bağlayın. Benimki 0,5°C/W, ancak ben genelde normal seviyede dinleme yapan biriyim, eğer yüksek seste dinleyecekseniz benimkilerin en az iki katı büyüklükte soğutucu kullanın.
National'cıların 2SK1058 / 2SJ162 lateral MOSFET grubu üzerindeki tavsiyeleri, 115mA bias akımı temelinde odaklanıyor. Bunu sağlayabilmek için hem gate hem de bias dirençleri ayarlı olarak yapılandırılmış. Ben de tavsiyeye uydum ve bias akımını 110mA (sıcak) seviyesinde tuttum. Ayrıca devrenin kazancını 6K8 / 220R geri beslemeyle 31,9 Avv yani 3 yaklaşık 30dB e set ettim. Devrenin bu haliyle tam çıkış alabilmek için yaklaşık 1,41v RMS giriş sinyali uygulamak gerekiyor. Bu durumda örneğin CD çıkışı için preamplifikatör gerekmeyecek demektir.
Ayrıca kompanzasyon ve bias kondansatörü için önerilen gümüş/mika kondansatörler iyi sonuç vermediğinden yerine seramik disk kondansatörler uyguladım. Diğer yandan besleme için önerilen tüm tedbirleri bire bir aldım.
National'cıların başka bir handikapı ise LM4702 için soğutucu önermemiş olmaları. Aslına ilk bakışta gereksizmiş gibi duruyor çünkü sonuçta bu entegrei bir nevi op-amp, ancak çalışma gerilimi göz önüne alındığında (55+55=110v) güç harcaması yaklaşık olarak 10W seviyelerinde oluştuğundan muhakkak soğutucuya bağlamak gerekiyor.
İşte devrenin tamamlanıp kutulanmış hali (kutulanmaya başlanmış).
Kutulama işlemi bittiğinde, pasif bir preamplifikatörle birlikte salonumdaki yerini alacak.
Dinleme izlenimlerime gelince; yaklaşık 1 aydır evimdeki LM4780 (dördüncü proje) gainclone'mle dönüşümlü olarak yaptığım ve araya RAS100 eklediğim dinleme testleri esnasında şunları tespit ettim;
- Devre oldukça sıcak ve detaylı bir ses karakteristiğine sahip,
- Dengeli bir dinamik dağılım söz konusu. Asla herhangi bir tonu baskın olarak algılamak mümkün değil.
- Gürültü davranışı oldukça başarılı ve normal dinleme seviyelerinde gürültü algılamak olası değil.
- Son çıkış gücünde (170W @ 8ohm, ölçülmüş değer) dahi duyulabilir distorsiyon algılamak olası değil.
- Güç kaynağı bağımlılığı yüksek ancak ağır bas stres testlerinde dahi bas kaynaklı PSU çökmesi yaşanmadı.
- Entegre amplifikatörlere göre mid ve tiz detayların mukayese kabul etmez şekilde yüksek.
- MOSFET (RAS100), ve bipolar (Edwin) uygulamalarına kıyasla oldukça stabil çalışması var. Termal izleme gerektirmiyor ve aşırı ısınmış (97°) MOSFET gurubuyla dahi stabilitesini koruyor.
Diğer yandan yapmayı düşünen arkadaşlar için bir kaç uyarı;
- MOSFET leri muhakkak audio için özel üretilmiş lateral MOSFETlerden seçin, ben uygulamamda alışık olduğum için Renesans kullandım, alternatif olarak; BUZ900 / 905, 2SK1529 / 2SJ200, IRFP240 / 9240 kullanılabilir. Ancak en iyi sonuç Renesans (2SK1058 / 2SJ162) ve Toshibalarla (2SK1529 / 2SJ200) alınmış durumda. Ayrıca MOSFET ler muhakkak match edilmiş olmalı. Bu çok önemli aksi takdirde istediğiniz distorsiyon seviyesini yakalayamazsınız.
- LM4702 entegresi oldukça pahalı bir komponent. Bana maliyeti yaklaşık 30$ oldu. Soğutma yapmadığınız takdirde yüzey ısısı 120-130° ye kadar çıkabiliyor. Muhakkak uygun bir şekilde soğutun.
- Güç kaynağı için ben 500VA lık 2 x 40v toroid trafo kullandım çünkü elimde vardı. Tam güç için kanal başına en az 6A i yani toplamda 12 A i sınıtıya düşmeden verebilecek bir toroid (veya iki) trafo kullanın. Ki bu da yaklaşık 900-1000VA eder. Ayrıca MUR860 veya 1560 hızlı diyıtlar kullanıp iki kanal doğrultma yapın. Besleme gerilimini asla simetrik 90v un üzerine çıkartmayın ve 30v un altına da düşmeyin. Tavsiye edilen, benim kullandığım üzere 55v simetriktir. Filtre olarak kanal başına en az 20,000 veya 30,000 uF Low ESR kondansatör kullanın.
- MOSFET besleme girişlerine 4-5A lik sigorta ekleyin. Tam olarak korumasa da kısa devre anında bir şansınız olur.
- Çıkış offsetini ve sükunet akımın ayarlamak için trimpotlar konulmuştur. Trimpotları asla ilk başlangıçta minimum veya maksimum seviyede bırakmayın. MOSFET leriniz kolayca yanabilir.
- Ve son olarak MOSFET lerinizi ciddi büyüklükte bir soğutucuya bağlayın. Benimki 0,5°C/W, ancak ben genelde normal seviyede dinleme yapan biriyim, eğer yüksek seste dinleyecekseniz benimkilerin en az iki katı büyüklükte soğutucu kullanın.
Son düzenleme:
(bu arada yaşım 41)