Hava Aracı Bakımı Sırasında Ortaya Çıkabilecek ESD lerin Önlenmesi

[guclusat]

Hava aracı bakım teknisyeni yaptığı işte çoğu zaman değeri yüzbinlerce doları aşan malzemeler, ekipmanlarla çalışmaktadır. Bu yüzden yaptığı işlere en yüksek derecede dikkatini vermeli özenle yapmalıdır. Statik yüklerden kaynaklanan hataları da en aza indirmek hava aracı bakım şirketinin ve teknisyenin ortak sorumlulukları arasındadır. Bu yüzden şirketler ESD kaynaklı hataları en aza indirici donanımları ve uygulamaları teknisyene sağlamalı, teknisyen ise bakım sırasında uluslararası örgütlerin belirlediği standartta ve şirketin belirlediği prosedürler ve donanımlarla bu bakımları gerçekleştirmelidir. Bakım sırasında ESD kaynaklı hataların önlenmesi için uygulanması gereken prosedürler şunlardır:

ESD KORUYUCULU İŞ İSTASYONLARI

ESD hard disklere, kartlara ve diğer parçalara hasar verebilir. Montaj ile ilgili tüm prosedürleri ESD çalışma istasyonunda EPA (ElectrostaticProtectedArea)’da gerçekleştirmek gerekir.

(Şekil C.4)
​

KONNEKTÖR KAPAKLARI

Bakım sırasında elektronik aletlerin pimlerine temas edilmesi üzerimizdeki statik elektriğin alet üzerinden topraklamasına ve cihazın arızalanmasına neden olabilir. Bu yüzden bu sorunu gidermek için gerekli olmadıkça pimlerin kapaklarının kapalı olması gerekmektedir. Böylece olası yanlış teması önlemiş oluruz. Şekil C.5’de görülen açık pimler elektronik parçaya ESD zararı verebilir bunlardan kaçınmak için komponent iletken özelliği olan “Conductive” kapaklarla kapatılmalıdır.

Şekil C.5: Pimleri Açıkta Olan Cihaz​

ANTİSTATİK TORBA VE BİLEZİKLER Elektronik devre elemanları ve elektronik bilgisayar parçaları bir yerden başka bir yere taşınırken transfer edilirken mutlaka elektrostatik torba içinde taşınmalıdır ve bu torbaları bantlarken antistatik bantlar kullanılmalıdır. Aynı zamanda direkt olarak el teması gereken hassas devre elemanları bilgisayar parçalarında ise mutlaka bileğimizde antistatik bilezikler yer almalıdır.

(Şekil C.6)

Şekil C.6 Antistatik Bilezik​

KARBON KÖPÜKLER

Hassas pimlere sahip malzemelerin taşınması gerektiği durumlarda bu pimlerin birbiri ile temas etmemesi, insan vücudu ile temas etmemesi ve böylece ESD ye uğramaması için iletken karbon köpüklerinde taşınmalıdırlar.
(Şekil C.7)
Şekil C.7: Karbon Köpük

ESD UYARI ETİKETLERİ ve BANTLARI

ESD uyarı etiketleri ile statik elektriğe karşı hassas malzemeler bakım yapacak teknisyene bildirilir. Böylece teknisyen alması gereken önlemleri alarak bakım işlemine başlar. Bu parçalara genelde elektrostatik bilezikler ile yaklaşılır ve gerekli bakım işlemleri yapılırken mutlaka bilekte elektrostatik bilezik bulunmalıdır. ESD duyarlı tabelalar genelde sarı renkte dikkat çekecek şekilde üretilirler.

ANTİ STATİK-İLETKEN KAPLAMALAR

Anti statik-iletken kaplamalar, yüzeyde yıldırım çarpması sonucuoluşan akımın iletildiği yol üzerine uygulanmayan; ancak sürtünme etkisinden ya da elektronik cihazlardan kaynaklanan statik elektriğitopraklama yoluyla azaltmak ya da ortadan kaldırmak amacıyla kullanılan; iletkenliği düşük malzemelerdir. PRC-Desoto firması tarafından üretilen malzeme bu kaplamalara örnek olarak gösterilebilir (Tablo C.1). Tablo C.2te görüldüğü gibi uçağın ikincil yapılarına uygulanan anti statik kaplama 0.1-100 000 ohm arasında değişen değerlerde direnç oluşturur. Bu kaplamauygulandığında, iletken yüzey-cıvata ve iletken yüzey-uçak gövdesi arasında müsaade edilen maksimum direnç değeri ise 300 000 ohm’dur (malzemenin maksimum direnç değerinin 3 katı) (Tablo C.1). Kaplama kalınlığı 15-25 µm’dir.

İletken Kaplama Direnç Aralığı	Kullanım Yerleri
528X310 (BMS 10-21 SINIF III) 0.1-100 000 ohm​	Statik elektriğin havaya verilerek topraklanmasını sağlar. Uçağın yük taşıyan parçaları haricinde, uçuş güvenliğini daha az etkileyen parçalara (ikincil yapılar) uygulanır. Bu parçalarda oluşan statik elektrik ana yapı üzerinden topraklanır

Tablo C.1 PRC-Desoto İletken yüzey kaplaması​

Şekil C.9′da iletken bir parçadan diğer iletken parçaya direnç ölçüm şekli gösterilmektedir.
Şekil C.9. İki yüzey arasından geçen akıma karşı direnç ölçümü
Tablo C.1ve Tablo C.2′deki direnç değerleri (0.5 ohm / 300 000 ohm) karşılaştırıldığında iki tür malzeme arasındaki fark görülebilir.

TEMAS BİÇİMİ	MÜSADE EDİLEN MAKSİMUM DİRENÇ (ohms)
Cıvata-Yüzey İletkenlik DirencUçak Yüzeyi- Kapak İletkenlik Direnc	300.000

Tablo C.2:Civata-Somun-İletken kaplaması ve Yüzey-Yüzey arasındaki en yüksek direnç değerleri​

Yukarıda anlatılan korunma yöntemlerine ilave olarak masalara konan örtüler orta noktalarından topraklanmalı ve ayda bir bu bağlantıları kontrol edilmedi eğer bu masalara birden fazla antistatik örtü bulunuyorsa bu örtüler seri bağlanarak topraklanmamalı hepsinin toprak bağlantısı ayrı ayrı yapılmalıdır. Statik yükleri iyonize etmeye yarayan iyonizerler çalışma ortamında bulunmalıdır. Tüm bunlara ilave olarak statik yük oluşum riski olan bölgelere antistatik temizleyiciler uygulanmalı böylece durağan yük oluşumu önlenmelidir. Sonuç olarak antistatik yükler elektronik parçalarda çok büyük zararlara yol açabilmektedir. Havacılıkta kullanılan malzemeler genelikle askeri standartlara göre üretildiğinden çok büyük maliyetler içermektedir. Bu sebepten dolayı ufak bir elektrostatik deşarj yüzbinlerce dolar değerindeki alet ve ekipmanlara zarar verebilmektedir. Bunlardan kaçınmak için şirketin ESD’ye karşı gerekli alet ve ekipmanları sağlamalı ve pozitif emniyet kültürü olarak bunları kullanmalarını teknisyenlere zorunlu tutmalıdır. Teknisyen ise yaptığı işin bilincinde olup sorumluluklarını yerine getirirken ESD’nin önlenmesi için uyulması gereken kurallara uymalıdır. Sonuç olarak, ESD uçak üzerindeki elektronik parçalara çok büyük zararlar verebilmektedir. Düşük seviyeli bir elektrostatik desarj, sistemin tamamen arızalanmasına neden olabilir. Burada, havayolu bakım şirketleri ESD’den korunmak için gerekli yatırımları yapmalı ve teknisyenlerine bu konuda eğitimler vermelidir.