DIRENÇ
Devreye uygulanan gerilim ve akim bir uçtan diger uca ulasincaya kadar izledigi yolda birtakim zorluklarla karsilasir. Bu zorluklar elektronlarin geçisin etkileyen veya geçiktiren kuvvetlerdir. Iste bu kuvvetlere DIRENÇ denebilir. Basit olarak direnç elektrik akimina karsi gösterilen zorluga denir. Birimi "ohm" (W)dur.Dirençler büyük "R" veya küçük "r" harfi ile gösterilir.Ohm'un as katlari yoktur üst katlari ise kilo ohm (KW ) ve mega ohm (MW ) dur.
Elektronik devrelerde direnç kullanirken direncin ohm olarak degerine ve watt olarak gücüne dikkat edilmelidir.Dirençler AC veya DC gerilimlerde ayni özelligi gösterirler.Dirençler elektronik devrelerde iki çesit sembol ile gösterilir.
Direnç çesitleri
Karbon Dirençler: Basit devre direncidir.
Güç Dirençleri : Yüksek güçlü akimlar altindada rahatlikla çalisabilen dirençlerdir.
Potansiyometre : Üç uçlu ayarlanbilir bir dirençlerdir.
KONDANSATÖR
Kondansatörler iki iletken levha arasina bir yalitkan madde konmasiyla elde edilen elemana kondansatör adi verilir.Yalitkan maddeye "dielektrik madde" adi verilir. Kapasite degeri iletken levhalarin büyüklügüne, levhalarin birbirine olan uzakliklarina ve dielektrik maddenin cinsine göre degisir. Kondansatörler DC akimi geçirmez zorluk gösterirler. AC akimi ise geçirir kolaylik gösterirler. Kapasitans kavramini açiklamak istersek; kisaca küçük bir pile benzetmek yanlis olmaz çünkü iki farkli ucun arasindaki dielektrik (yalitkan) madde sayesinde iki taraftada birikim olusur. Olusan bu birikim uçlar kisa devre edilince kendini tamamlayarak bir akim olusturur.
Kondansatörler çok çesitli yapilara sahiptirler bunun nedeni ise devrede ihtiyaç duyulacak özelliklere göre ihtiyacin karsilamasidir.Örnegin mica ve seramik kondansatörler ufak kapastelerde, elektrolitik ise daha büyük kapasitelerde kullanilmaktir.Tabiki hersey iki metalin bir yalitkanla birbirinden ayrilmasi olayi degildir, o yüzden çesitlilik çok fazladir. Kondansatörlerin birimi FARAT dir, büyük C harfi ile gösterilir. i = çekilen akim, v = gerilim düsümü, t = uygulanan süre ise C =I / (v/t) dir. 1 milifarat 1/1000 yani bin farada esittir. 1microfarad 1/1,000,000 yani kisaca 1 milyon farada esittir. Dikkat edilmesi gereken noktalardan en önemlisi devrede olusacak kapasitans etkisinin AC açidan incelenmesi gerektigidir..
BOBIN
Helozon seklinde sarilmis iletken teldir. Dogru akimi geçirip, alternatif akima direnç gösterir. Kondansatörlerle birlikte belirli frekanslari geçiren, digerlerine direnç gösteren filtre devrelerinde kullanilir. Osilatörlerde frekansin ayarlanmasinda kullanilir. Kaçak osilasyonlarin dogru akim hatlarina geçmesini önlemek için seri baglanan sok bobinleri yararlidir.
Birimi (H) Henry'dir. 1H oldukça büyük bir degeri gösterdiginden pratikte mH (milihenry) ve mH (mikrohenry) kullanilir. 1H=1000mH, 1mH=1000mH'dir. Bobinin degeri sarim sayisina, boyuna, kullanilan çekirdege göre degisir. Bobinler pratikte silindir seklinde bir karkas üzerine veya simit seklinde bir çekirdek üzerine sarilan yalitkan malzeme kapli bakir tellerden üretilir. Karkas içinde herhangi bir çekirdek kullanilmazsa buna havali bobin denir. Yüksek frekanslarda birkaç sarimlik havali bobinler siklikla kullanilir. Havali bobinin boyu ile oynanarak degeri degistirilir. Karkas içine yerlestirilen ferrit çekirdek (sikistirilmis demir tozu) bobinin degerini 4 katina kadar arttirabilir. Bakir çekirdek ise bobinin degerini azaltir. Çekirdegin bobin içine girme miktari degistirilerek bobinin degeri ve dolayisiyla bagli oldugu osilatörün frekansi ayarlanabilir.
DIYOD
Elektronca farklilastirilmis iki islev bölgeli (pn jonksiyonu) yari iletken elemanlardir. Akimi bir yönde iletir. Bu özelligi ile alternatif akimin dogrultulmasinda kullanilirlar. Anod yönünden giren alternatif akimin katod yönünden sadece pozitif alternansi çikar. Tek bir diyod ile yapilan dogrultmaca yarim dalga dogrultmaç denir. Alternatif akimin negatif alternanslarinin da pozitife çevrilerek alinmasi için dört diyod veya orta uçlu bir transformatör ve iki diyod kullanilarak yapilan tam dalga dogrultmaçlarin çikis gerilimleri, daha çok dogru akim kaynaklarinin gerilimine benzer. Ters yönde baglama halinde diyod iletmez. Bizim akü ile çalistirilan devrelerimizde siklikla iletme yönünde + uca baglanmis olan diyod ters kutuplama halinde devreyi korumak amaciyla konmustur. Motor, röle gibi bobin içeren ve elektronik bir devre ile kontrol edilen elemanlarin bacaklari arasina bobine paralel, ters yönde baglanan diyod; açma kapama sirasinda bobinde olusacak ters yönlü yüksek gerilimi kisa devre ederek kontrol devresinin zarar görmesini önler.
Günümüzde dogrultmaç ve diger amaçlarla daha sik olarak silisyum diyodlar kullanilmaktadir. Genellikle silindirik cam veya plastik kiliftadirlar. Yüksek akima ve veya gerilime dayanabilen güç diyodlari sogutmayi kolaylastiran metal kiliflarda da olabilir. Katod yönündeki bacak tarafi kilifa zit renkli bir renk halkasi ile isaretlenmistir. Silisyum diyodlar iletme yönünde kutuplandiklarinda üzerlerinde düsen gerilim miktari 0.7V'tur. Genlik modülasyonlu alicilarda yüksek frekans üzerine bindirilmis modülasyon dalgasini ayirip almak için kullanilan germanyum diyodlar ise genellikle cam kiliftadirlar ve üzerlerinde iletim yönünde kutuplamada düsen gerilim 0.2V'tur.
LED
Ledler isik yayan diyodladir (Light Emitting Diod). Diyodlarda oldugu gibi pn islev bolgelerine sahiptir. Dogru yönde kutuplandiklarinda kullanilan yari iletkenin özelligine göre dar bir frekans bandi içinde kirmizi, yesil, portakal rengi gibi görünür isik veya kizil ötesi gibi görünmez isik yayarlar. Elektrik enerjisinin isik enerjisine dönüstürülmesinde, tungsten filamanli ampullere göre 10 ile 100 kat daha verimlidirler. Ömürleri çok daha uzundur. (Neredeyse sonsuz). 0.1 ms.'den daha hizli cevap verme süreleriyle ampullerden yüzlerce kat daha hizlidirlar. Görünür isik bölgesinde isik yayanlari gösterge olarak, görünmez isik bölgesinde çalisanlari ise uzaktan kumandalarda oldugu gibi veri iletisiminde kullanilir.
Yapildiklari yari iletken malzeme galyum arsenid (GaAs) veya alüminyum-galyum arsenid (AlGaAs)'dir. Renkli veya seffaf plastik kilifta üretilirler. En çok kullanilanlari yari küre bir kubbeye sahip 3-5-8-10 mm. gibi çaplardaki silindirik kiliftadir. Kubbe bir mercek gibi düzenlenmistir, yayilan isigin daha güçlü görünmesini saglar. Kilifin altindaki düz kenar veya kisa bacak katodu isaret eder.
Hizli cevap verme süreleriyle ledler flip-flop devrelerinde, isik sütunu veya matris gösterge düzenlerinde siklikla kullanilir. Sayi göstergelerinde 8'li paket, Vu-metrelerde 10'lu veya daha çoklu paketler seklinde de karsimiza çikarlar.
TRANSISTÖRLER
Transistör yari iletken malzemeden yapilmis elektronik devre elemanidir. Her nekadar diyodun yapisina benzesede çalismasi ve fonksiyonlari diyottan çok farklidir.Transistör iki eklemli üç bölgeli bir devre elemani olup iki ana çesittir. NPN ve PNP Transistör asagida belirtildigi gibi degisik sekillerde tanimlanir:
1. Transistörün kolay anlasilmasi bakimindan tanimi; Transistörün bir sandöviçe benzetilmesidir, yari iletken sandöviçi.
2. Ikinci bir tanimida söyle yapilmaktadir; Transistör, iki elektrodu arasindaki direnci, üçüncü elektroda uygulanan gerilim ile degisen bir devre elemanidir.
3. Transistörün en çok kullanilan tanimi ise söyledir; Transistör yan yana birlestirilmis iki PN diyodundan olusan bir devre elemanidir. Birlesme sirasina göre NPN veya PNP tipi transistör olusur.
Transistörün baslica çesitleri sunlardir:
Yüzey birlesmeli (Jonksiyon) transistör
Nokta temasli transistör
Unijonksiyon transistör
Alan etkili transistör
Foto transistör
Tetrot (dört uçlu) transistör
Koaksiyal transistör
Transistörün kullanim alanlari:
Transistor yapisal bakimdan, yükselteç olarak çalisma özelligine sahip bir devre elemanidir. Elektronigin her alaninda kullanılmaktadır.
Devreye uygulanan gerilim ve akim bir uçtan diger uca ulasincaya kadar izledigi yolda birtakim zorluklarla karsilasir. Bu zorluklar elektronlarin geçisin etkileyen veya geçiktiren kuvvetlerdir. Iste bu kuvvetlere DIRENÇ denebilir. Basit olarak direnç elektrik akimina karsi gösterilen zorluga denir. Birimi "ohm" (W)dur.Dirençler büyük "R" veya küçük "r" harfi ile gösterilir.Ohm'un as katlari yoktur üst katlari ise kilo ohm (KW ) ve mega ohm (MW ) dur.
Elektronik devrelerde direnç kullanirken direncin ohm olarak degerine ve watt olarak gücüne dikkat edilmelidir.Dirençler AC veya DC gerilimlerde ayni özelligi gösterirler.Dirençler elektronik devrelerde iki çesit sembol ile gösterilir.
Direnç çesitleri
Karbon Dirençler: Basit devre direncidir.
Güç Dirençleri : Yüksek güçlü akimlar altindada rahatlikla çalisabilen dirençlerdir.
Potansiyometre : Üç uçlu ayarlanbilir bir dirençlerdir.
KONDANSATÖR
Kondansatörler iki iletken levha arasina bir yalitkan madde konmasiyla elde edilen elemana kondansatör adi verilir.Yalitkan maddeye "dielektrik madde" adi verilir. Kapasite degeri iletken levhalarin büyüklügüne, levhalarin birbirine olan uzakliklarina ve dielektrik maddenin cinsine göre degisir. Kondansatörler DC akimi geçirmez zorluk gösterirler. AC akimi ise geçirir kolaylik gösterirler. Kapasitans kavramini açiklamak istersek; kisaca küçük bir pile benzetmek yanlis olmaz çünkü iki farkli ucun arasindaki dielektrik (yalitkan) madde sayesinde iki taraftada birikim olusur. Olusan bu birikim uçlar kisa devre edilince kendini tamamlayarak bir akim olusturur.
Kondansatörler çok çesitli yapilara sahiptirler bunun nedeni ise devrede ihtiyaç duyulacak özelliklere göre ihtiyacin karsilamasidir.Örnegin mica ve seramik kondansatörler ufak kapastelerde, elektrolitik ise daha büyük kapasitelerde kullanilmaktir.Tabiki hersey iki metalin bir yalitkanla birbirinden ayrilmasi olayi degildir, o yüzden çesitlilik çok fazladir. Kondansatörlerin birimi FARAT dir, büyük C harfi ile gösterilir. i = çekilen akim, v = gerilim düsümü, t = uygulanan süre ise C =I / (v/t) dir. 1 milifarat 1/1000 yani bin farada esittir. 1microfarad 1/1,000,000 yani kisaca 1 milyon farada esittir. Dikkat edilmesi gereken noktalardan en önemlisi devrede olusacak kapasitans etkisinin AC açidan incelenmesi gerektigidir..
BOBIN
Helozon seklinde sarilmis iletken teldir. Dogru akimi geçirip, alternatif akima direnç gösterir. Kondansatörlerle birlikte belirli frekanslari geçiren, digerlerine direnç gösteren filtre devrelerinde kullanilir. Osilatörlerde frekansin ayarlanmasinda kullanilir. Kaçak osilasyonlarin dogru akim hatlarina geçmesini önlemek için seri baglanan sok bobinleri yararlidir.
Birimi (H) Henry'dir. 1H oldukça büyük bir degeri gösterdiginden pratikte mH (milihenry) ve mH (mikrohenry) kullanilir. 1H=1000mH, 1mH=1000mH'dir. Bobinin degeri sarim sayisina, boyuna, kullanilan çekirdege göre degisir. Bobinler pratikte silindir seklinde bir karkas üzerine veya simit seklinde bir çekirdek üzerine sarilan yalitkan malzeme kapli bakir tellerden üretilir. Karkas içinde herhangi bir çekirdek kullanilmazsa buna havali bobin denir. Yüksek frekanslarda birkaç sarimlik havali bobinler siklikla kullanilir. Havali bobinin boyu ile oynanarak degeri degistirilir. Karkas içine yerlestirilen ferrit çekirdek (sikistirilmis demir tozu) bobinin degerini 4 katina kadar arttirabilir. Bakir çekirdek ise bobinin degerini azaltir. Çekirdegin bobin içine girme miktari degistirilerek bobinin degeri ve dolayisiyla bagli oldugu osilatörün frekansi ayarlanabilir.
DIYOD
Elektronca farklilastirilmis iki islev bölgeli (pn jonksiyonu) yari iletken elemanlardir. Akimi bir yönde iletir. Bu özelligi ile alternatif akimin dogrultulmasinda kullanilirlar. Anod yönünden giren alternatif akimin katod yönünden sadece pozitif alternansi çikar. Tek bir diyod ile yapilan dogrultmaca yarim dalga dogrultmaç denir. Alternatif akimin negatif alternanslarinin da pozitife çevrilerek alinmasi için dört diyod veya orta uçlu bir transformatör ve iki diyod kullanilarak yapilan tam dalga dogrultmaçlarin çikis gerilimleri, daha çok dogru akim kaynaklarinin gerilimine benzer. Ters yönde baglama halinde diyod iletmez. Bizim akü ile çalistirilan devrelerimizde siklikla iletme yönünde + uca baglanmis olan diyod ters kutuplama halinde devreyi korumak amaciyla konmustur. Motor, röle gibi bobin içeren ve elektronik bir devre ile kontrol edilen elemanlarin bacaklari arasina bobine paralel, ters yönde baglanan diyod; açma kapama sirasinda bobinde olusacak ters yönlü yüksek gerilimi kisa devre ederek kontrol devresinin zarar görmesini önler.
Günümüzde dogrultmaç ve diger amaçlarla daha sik olarak silisyum diyodlar kullanilmaktadir. Genellikle silindirik cam veya plastik kiliftadirlar. Yüksek akima ve veya gerilime dayanabilen güç diyodlari sogutmayi kolaylastiran metal kiliflarda da olabilir. Katod yönündeki bacak tarafi kilifa zit renkli bir renk halkasi ile isaretlenmistir. Silisyum diyodlar iletme yönünde kutuplandiklarinda üzerlerinde düsen gerilim miktari 0.7V'tur. Genlik modülasyonlu alicilarda yüksek frekans üzerine bindirilmis modülasyon dalgasini ayirip almak için kullanilan germanyum diyodlar ise genellikle cam kiliftadirlar ve üzerlerinde iletim yönünde kutuplamada düsen gerilim 0.2V'tur.
LED
Ledler isik yayan diyodladir (Light Emitting Diod). Diyodlarda oldugu gibi pn islev bolgelerine sahiptir. Dogru yönde kutuplandiklarinda kullanilan yari iletkenin özelligine göre dar bir frekans bandi içinde kirmizi, yesil, portakal rengi gibi görünür isik veya kizil ötesi gibi görünmez isik yayarlar. Elektrik enerjisinin isik enerjisine dönüstürülmesinde, tungsten filamanli ampullere göre 10 ile 100 kat daha verimlidirler. Ömürleri çok daha uzundur. (Neredeyse sonsuz). 0.1 ms.'den daha hizli cevap verme süreleriyle ampullerden yüzlerce kat daha hizlidirlar. Görünür isik bölgesinde isik yayanlari gösterge olarak, görünmez isik bölgesinde çalisanlari ise uzaktan kumandalarda oldugu gibi veri iletisiminde kullanilir.
Yapildiklari yari iletken malzeme galyum arsenid (GaAs) veya alüminyum-galyum arsenid (AlGaAs)'dir. Renkli veya seffaf plastik kilifta üretilirler. En çok kullanilanlari yari küre bir kubbeye sahip 3-5-8-10 mm. gibi çaplardaki silindirik kiliftadir. Kubbe bir mercek gibi düzenlenmistir, yayilan isigin daha güçlü görünmesini saglar. Kilifin altindaki düz kenar veya kisa bacak katodu isaret eder.
Hizli cevap verme süreleriyle ledler flip-flop devrelerinde, isik sütunu veya matris gösterge düzenlerinde siklikla kullanilir. Sayi göstergelerinde 8'li paket, Vu-metrelerde 10'lu veya daha çoklu paketler seklinde de karsimiza çikarlar.
TRANSISTÖRLER
Transistör yari iletken malzemeden yapilmis elektronik devre elemanidir. Her nekadar diyodun yapisina benzesede çalismasi ve fonksiyonlari diyottan çok farklidir.Transistör iki eklemli üç bölgeli bir devre elemani olup iki ana çesittir. NPN ve PNP Transistör asagida belirtildigi gibi degisik sekillerde tanimlanir:
1. Transistörün kolay anlasilmasi bakimindan tanimi; Transistörün bir sandöviçe benzetilmesidir, yari iletken sandöviçi.
2. Ikinci bir tanimida söyle yapilmaktadir; Transistör, iki elektrodu arasindaki direnci, üçüncü elektroda uygulanan gerilim ile degisen bir devre elemanidir.
3. Transistörün en çok kullanilan tanimi ise söyledir; Transistör yan yana birlestirilmis iki PN diyodundan olusan bir devre elemanidir. Birlesme sirasina göre NPN veya PNP tipi transistör olusur.
Transistörün baslica çesitleri sunlardir:
Yüzey birlesmeli (Jonksiyon) transistör
Nokta temasli transistör
Unijonksiyon transistör
Alan etkili transistör
Foto transistör
Tetrot (dört uçlu) transistör
Koaksiyal transistör
Transistörün kullanim alanlari:
Transistor yapisal bakimdan, yükselteç olarak çalisma özelligine sahip bir devre elemanidir. Elektronigin her alaninda kullanılmaktadır.
Son düzenleme: