BIOS (Basic Input - Output System) (Temel Giriş - Çıkış Sistemi) bilgisayarın çalışması için gerekli en temel, yani birincil işlem kodlarını içeren ve işleten mikro programdır.
BIOS, sisteminizde yer alan Anakart, CPU (Merkezi Işlem Birimi), Hard Disk, RAM, Tak ve Kullan (Plug and Play) aygıtlar,ekran ve ses kartı, modem ve buna benzer diğer sistem bileşenlerinin çalışma adres ve parametrelerini birleştirerek işletim sisteminize sunan, işletim sistemini yükleyip, çalıştıran, ayarlarını değiştirebileceğimiz setup ara birimini kullanan ve işletim sistemi ile kullandığınız programlar için rutin donanım ayarlarını yapan yazılımdır. ROM BIOS şeklinde de kullanılır bunun sebebi bu bilgilerin salt okunur bellekte (Read Only Memory) olması ve sürekli kalıcı olmasıdır.
Bilgisayarın kapalı oluğu sırada devreye anakartın üzerindeki batarya ile beslenen, özel çeşit bir bellek olan CMOS girer. Eğer bataryanın gücü zayıflamışsa CMOS belleğinin içeriği kaybolur ve POST ekranında "CMOS invalid" veya "CMOS checksum invalid" mesajını verir. PC niz "her açılışında" setup default ayarlarıyla yüklenir ve açılır. Haliyle bu da can sıkıcı bir hale gelir. Bu durumda en iyisi bataryayı değiştirmektir. Batarya değişiminden sonra da BIOS ayarlarını setup arabiriminden yapmanız gerekir, çünkü BIOS default ayarlarla açılacaktır. Bilgisayarı her açtığınızda BIOS, gerçek zaman saatini (RTC) ve setup ta yaptığınız ayarları bu bellekten alır ve yukarıda anlattığımız görevine başlar.
Işletim sisteminiz bu parametrelerle çalışacağı için bu ayarların doğru veya yanlış yapılması sisteminizde pozitif veya negatif farklılıklara neden olur. Neredeyse bir servet ödediğiniz bilgisayarınızı, en verimli şekilde kullanmayı istiyorsunuz ve BIOS ayarlarına girmeden bunu yapabileceğinizi düşünüyorsanız elinize geçen tek sonuç kocaman bir "SIFIR" olur. Tabi ki sadece performans arttırmak için değil, ileriki konularda değineceğimiz sorun veya mecburiyetlerden dolayı da BIOS ayarlarına girmeniz gerekecektir.
BIOS ayarları farklı üreticilerin ürettiği BIOS lardan veya donanım kaynaklı özellikler nedeniyle farklılık gösterir. En sık kullanılan BIOS markaları AWARD BIOS (Modular ve Medallion Modelleri), AMI BIOS ve PHOENIX dir. Ayrıca 98 yılı sonrası Award ve Phoenix firmalarının, ortak üretimi olan aynı ismi taşıyan biosları vardır.
Farklı üreticilerin olması, BIOS larda farklı özelliklerin bulunması, Setup arabiriminin de farklı şekilde tasrlanmasına neden olmuştur. Bu nedenle ilerde anlatacağımız konular bazı modellere göre farklı şekilde yazılmış, tasarlanmış, veya hiç konmamış olabilir. Bu farklılıklara anlatacağımız konu ile ilgili olarak değineceğiz.
--------------------------------------------------------------------------------
2) BIOS hataları
Bilgisayarınızı ilk açtığınızda ekranda karşınıza gelen ; (görgüsüz bilgisayar üreticilerinin lüzumsuz logolarını saymazsak), ilk görüntü BIOS un POST ( Power-On Self Test) ekranıdır. Bu görüntü sırasında BIOS, türlü sistem bileşenlerini saptar ve doğru şekilde çalıştığını kontrol ve konfigüre eder. Eğer BIOS bu test safhasında herhangi bir problem bulursa sistemi durdurmak zorunda kalır. Bu durumda;
Hatayı ekranda gösterir.
Bunlar; BIOS tarfından POST süresince en sık algılanan hatalardan örneklerdir:
BIOS Hata Iletisi
Anlamı ve yapılması gerekenler
BIOS ROM checksum error - System halted
BIOS yongasındaki BIOS kodu yanlış, bozulmuş yada zarar görmüs. BIOS un değişmesi gerekir.
CMOS battery failed
CMOS bataryası (pil) zayıflamış, değişmesi gerekir.
CMOS checksum error - Defaults loaded
CMOS bilgisi yanlış, sistem default ayarlarla yüklenecek. Zarar görmüş olabilir. Bu hata bataryanın zayıflaması sonucu çıkabilir. Kontrol edin ve gerekiyorsa değiştirin. Aksi takdirde her açılışta default ayarlar yüklenecektir.
Display switch is set incorrectly
Anakart görüntü aygıtı monochrome, CGA40 veya CGA 80 ayarında olabilir. Ekran kartı, monitör uyumsuzluğunu gösteririr. EGA/VGA moduna getirin. Bu modda ikincil monitörlerde desteklenir.
Floppy disk(s) fail
Flopppy disket sürücünüzün algılanamadığını gösterir. Bağlantısını kontrol edin. Disket sürücünüz yoksa setup da Floppy (Disket) bölümünün NONE (veya Auto) olması gerekir.
HARD DISK initializing
Please wait a moment
Hard Disk aranıyor. Bekleyiniz. Bazı model Hard Disklerin algılanabilmeleri için, kısa bir zaman gerekir.
HARD DISK INSTALL FAILURE
Hard Diskiniz algılanamadı veya bulunamıyor. Doğru takıldığına emin olun. Yüklü Sabit Diskiniz yoksa Hard Disk bölümünü NONE olarak ayarlayın.
Hard disk(s) diagnosis fail
Rutin Hard Disk tanımlama Hatasıdır. Tanımlama yaparken ortaya çıkan bir sorundur.
Keyboard error or no keyboard present
Klavye algılanamadı. Soketin doğru ve tam oturtulduğunu veya POST ekranı sırasında herhangibir tuşun basılı olmadığını kontrol ediniz. Bu mesajı tekrar almak istemiyorsanız; Ya klavyeyi çekiştirp durmayın yada setup da HALT ON seçeneğini ALL,BUT KEYBOARD yapın.
Keyboard is locked out - Unlock the key
Bu mesaj klavye algılnırken düğmeler basılı ise çıkar. Klavyeye herhangi birşey yaslanmış olabilir.
Memory test fail
Eğer POST bellek testi sırasında herhangi bir hatayla karşılaşmıştır. Hatanın oluşumunu veya yerini spesifik şekilde özetler.
Override enabled - Defaults loaded
Eğer sistem CMOS daki mevcut bilgiyi kullanarak açılamıyorsa, BIOS sistemin stabil çalışabilmesi CMOS üzerine minimum performans ayarlarını yükler (default)
Primary master hard disk fail
POST primary master IDE Diskte hata buldu.
Primary slave hard disk fail
POST primary slave IDE Diskte hata buldu.
Secondary master hard disk fail
POST secondary master IDE Diskte hata buldu.
Secondary slave hard disk fail
POST secondary slave IDE Diskte hata buldu.
Hatayı ekrana taşıyamıyorsa PC'nin dahili hoparlöründen bip sinyali verir.
Award BIOS larda (WEB sitelerinde de belirtilen) bib sinyalinin açıklanan tek nedeni muhtemel bir video yani ekran kartı hatasıdır. Biligisayarınız, BIOS un POST sırasında bib sinyali dışında ekrana getiremediği video hatalarında dahili hoparlöründen
" 1 uzun, 2 kısa "
bib sinyali verir. Ekran kartının belleğindeki problemi veya kartın yuvasına tam oturmamış olabileceğini gösterir. Diğer olası sinyaller ise muhtemel RAM (Random Access Memory) hatalarından kaynaklanır. Belleklerinizin yerine tam oturtulduğunu kontrol edin. Sorun hala devam ediyorsa belleğinizi diğer boş yuvalardan birine takın. Sorun çözülmediyse belleği değiştirmek zorunda kalabilirsiniz. Tabi işlemciyi ve diğer donanımlarıda kontrol etmekte büyük fayda var.
AMI BIOS larda
1 Bip : Bellek tazeleme hatası
2 Bip : Bellek parite devre hatası
3 Bip : 64 "base" RAM hatası
4 Bip : Sistem Saati hatası
5 Bip : Işlemci hatası
6 Bip : Klavye Denetçisi hatası
7 Bip : Işlemci veya anakart hatası
8 Bip : Görüntü kartı belleği hatası
9 Bip : BIOS yongası hatası
10 Bip : CMOS Hatası
11 Bip : Önbellek Hatası
POST kodu verir.
POST kodları, BIOS tarafından POST işlemi sırasında verilen hexademical kodlardır. Post kartı denilen özel donanımlar tarafından iki basamaklı alfanumerik şekilde gösterilir. Genelde;
· ISA post kodları 80h port adresinden
· EISA post kodları 300h port adresinden çıkar
BIOS, sisteminizde yer alan Anakart, CPU (Merkezi Işlem Birimi), Hard Disk, RAM, Tak ve Kullan (Plug and Play) aygıtlar,ekran ve ses kartı, modem ve buna benzer diğer sistem bileşenlerinin çalışma adres ve parametrelerini birleştirerek işletim sisteminize sunan, işletim sistemini yükleyip, çalıştıran, ayarlarını değiştirebileceğimiz setup ara birimini kullanan ve işletim sistemi ile kullandığınız programlar için rutin donanım ayarlarını yapan yazılımdır. ROM BIOS şeklinde de kullanılır bunun sebebi bu bilgilerin salt okunur bellekte (Read Only Memory) olması ve sürekli kalıcı olmasıdır.
Bilgisayarın kapalı oluğu sırada devreye anakartın üzerindeki batarya ile beslenen, özel çeşit bir bellek olan CMOS girer. Eğer bataryanın gücü zayıflamışsa CMOS belleğinin içeriği kaybolur ve POST ekranında "CMOS invalid" veya "CMOS checksum invalid" mesajını verir. PC niz "her açılışında" setup default ayarlarıyla yüklenir ve açılır. Haliyle bu da can sıkıcı bir hale gelir. Bu durumda en iyisi bataryayı değiştirmektir. Batarya değişiminden sonra da BIOS ayarlarını setup arabiriminden yapmanız gerekir, çünkü BIOS default ayarlarla açılacaktır. Bilgisayarı her açtığınızda BIOS, gerçek zaman saatini (RTC) ve setup ta yaptığınız ayarları bu bellekten alır ve yukarıda anlattığımız görevine başlar.
Işletim sisteminiz bu parametrelerle çalışacağı için bu ayarların doğru veya yanlış yapılması sisteminizde pozitif veya negatif farklılıklara neden olur. Neredeyse bir servet ödediğiniz bilgisayarınızı, en verimli şekilde kullanmayı istiyorsunuz ve BIOS ayarlarına girmeden bunu yapabileceğinizi düşünüyorsanız elinize geçen tek sonuç kocaman bir "SIFIR" olur. Tabi ki sadece performans arttırmak için değil, ileriki konularda değineceğimiz sorun veya mecburiyetlerden dolayı da BIOS ayarlarına girmeniz gerekecektir.
BIOS ayarları farklı üreticilerin ürettiği BIOS lardan veya donanım kaynaklı özellikler nedeniyle farklılık gösterir. En sık kullanılan BIOS markaları AWARD BIOS (Modular ve Medallion Modelleri), AMI BIOS ve PHOENIX dir. Ayrıca 98 yılı sonrası Award ve Phoenix firmalarının, ortak üretimi olan aynı ismi taşıyan biosları vardır.
Farklı üreticilerin olması, BIOS larda farklı özelliklerin bulunması, Setup arabiriminin de farklı şekilde tasrlanmasına neden olmuştur. Bu nedenle ilerde anlatacağımız konular bazı modellere göre farklı şekilde yazılmış, tasarlanmış, veya hiç konmamış olabilir. Bu farklılıklara anlatacağımız konu ile ilgili olarak değineceğiz.
--------------------------------------------------------------------------------
2) BIOS hataları
Bilgisayarınızı ilk açtığınızda ekranda karşınıza gelen ; (görgüsüz bilgisayar üreticilerinin lüzumsuz logolarını saymazsak), ilk görüntü BIOS un POST ( Power-On Self Test) ekranıdır. Bu görüntü sırasında BIOS, türlü sistem bileşenlerini saptar ve doğru şekilde çalıştığını kontrol ve konfigüre eder. Eğer BIOS bu test safhasında herhangi bir problem bulursa sistemi durdurmak zorunda kalır. Bu durumda;
Hatayı ekranda gösterir.
Bunlar; BIOS tarfından POST süresince en sık algılanan hatalardan örneklerdir:
BIOS Hata Iletisi
Anlamı ve yapılması gerekenler
BIOS ROM checksum error - System halted
BIOS yongasındaki BIOS kodu yanlış, bozulmuş yada zarar görmüs. BIOS un değişmesi gerekir.
CMOS battery failed
CMOS bataryası (pil) zayıflamış, değişmesi gerekir.
CMOS checksum error - Defaults loaded
CMOS bilgisi yanlış, sistem default ayarlarla yüklenecek. Zarar görmüş olabilir. Bu hata bataryanın zayıflaması sonucu çıkabilir. Kontrol edin ve gerekiyorsa değiştirin. Aksi takdirde her açılışta default ayarlar yüklenecektir.
Display switch is set incorrectly
Anakart görüntü aygıtı monochrome, CGA40 veya CGA 80 ayarında olabilir. Ekran kartı, monitör uyumsuzluğunu gösteririr. EGA/VGA moduna getirin. Bu modda ikincil monitörlerde desteklenir.
Floppy disk(s) fail
Flopppy disket sürücünüzün algılanamadığını gösterir. Bağlantısını kontrol edin. Disket sürücünüz yoksa setup da Floppy (Disket) bölümünün NONE (veya Auto) olması gerekir.
HARD DISK initializing
Please wait a moment
Hard Disk aranıyor. Bekleyiniz. Bazı model Hard Disklerin algılanabilmeleri için, kısa bir zaman gerekir.
HARD DISK INSTALL FAILURE
Hard Diskiniz algılanamadı veya bulunamıyor. Doğru takıldığına emin olun. Yüklü Sabit Diskiniz yoksa Hard Disk bölümünü NONE olarak ayarlayın.
Hard disk(s) diagnosis fail
Rutin Hard Disk tanımlama Hatasıdır. Tanımlama yaparken ortaya çıkan bir sorundur.
Keyboard error or no keyboard present
Klavye algılanamadı. Soketin doğru ve tam oturtulduğunu veya POST ekranı sırasında herhangibir tuşun basılı olmadığını kontrol ediniz. Bu mesajı tekrar almak istemiyorsanız; Ya klavyeyi çekiştirp durmayın yada setup da HALT ON seçeneğini ALL,BUT KEYBOARD yapın.
Keyboard is locked out - Unlock the key
Bu mesaj klavye algılnırken düğmeler basılı ise çıkar. Klavyeye herhangi birşey yaslanmış olabilir.
Memory test fail
Eğer POST bellek testi sırasında herhangi bir hatayla karşılaşmıştır. Hatanın oluşumunu veya yerini spesifik şekilde özetler.
Override enabled - Defaults loaded
Eğer sistem CMOS daki mevcut bilgiyi kullanarak açılamıyorsa, BIOS sistemin stabil çalışabilmesi CMOS üzerine minimum performans ayarlarını yükler (default)
Primary master hard disk fail
POST primary master IDE Diskte hata buldu.
Primary slave hard disk fail
POST primary slave IDE Diskte hata buldu.
Secondary master hard disk fail
POST secondary master IDE Diskte hata buldu.
Secondary slave hard disk fail
POST secondary slave IDE Diskte hata buldu.
Hatayı ekrana taşıyamıyorsa PC'nin dahili hoparlöründen bip sinyali verir.
Award BIOS larda (WEB sitelerinde de belirtilen) bib sinyalinin açıklanan tek nedeni muhtemel bir video yani ekran kartı hatasıdır. Biligisayarınız, BIOS un POST sırasında bib sinyali dışında ekrana getiremediği video hatalarında dahili hoparlöründen
" 1 uzun, 2 kısa "
bib sinyali verir. Ekran kartının belleğindeki problemi veya kartın yuvasına tam oturmamış olabileceğini gösterir. Diğer olası sinyaller ise muhtemel RAM (Random Access Memory) hatalarından kaynaklanır. Belleklerinizin yerine tam oturtulduğunu kontrol edin. Sorun hala devam ediyorsa belleğinizi diğer boş yuvalardan birine takın. Sorun çözülmediyse belleği değiştirmek zorunda kalabilirsiniz. Tabi işlemciyi ve diğer donanımlarıda kontrol etmekte büyük fayda var.
AMI BIOS larda
1 Bip : Bellek tazeleme hatası
2 Bip : Bellek parite devre hatası
3 Bip : 64 "base" RAM hatası
4 Bip : Sistem Saati hatası
5 Bip : Işlemci hatası
6 Bip : Klavye Denetçisi hatası
7 Bip : Işlemci veya anakart hatası
8 Bip : Görüntü kartı belleği hatası
9 Bip : BIOS yongası hatası
10 Bip : CMOS Hatası
11 Bip : Önbellek Hatası
POST kodu verir.
POST kodları, BIOS tarafından POST işlemi sırasında verilen hexademical kodlardır. Post kartı denilen özel donanımlar tarafından iki basamaklı alfanumerik şekilde gösterilir. Genelde;
· ISA post kodları 80h port adresinden
· EISA post kodları 300h port adresinden çıkar